Plamy na stalowych garnkach – czym są i jak sobie z nimi radzić?

Garnki ze stali nierdzewnej to jedne z najchętniej używanych naczyń w kuchni. Są trwałe, odporne na korozję i łatwe w utrzymaniu czystości. Mimo to wiele osób wpisuje w Google pytania: „Jak usunąć przebarwienia z garnka?”, „Jak usunąć plamy z garnków ze stali nierdzewnej?”, „Dlaczego garnki czernieją?”.

W tym artykule postaramy się pokrótce wyjaśnić czym są plamy i odbarwienia, jak je czyścić oraz jak dbać o stalowe garnki, aby służyły przez lata.

Czym są plamy i odbarwienia na garnku ze stali nierdzewnej?

Najczęściej spotykane zmiany wizualne na garnkach to:

• Przebarwienia od ciepła lub wody – powstają, gdy garnek jest długo nagrzewany lub gotuje się w nim woda z dużą zawartością minerałów.
• Przebarwienia od przegrzania - mogą przybierać postać tęczowych odcieni – błękitów, fioletów, złota czy rudo-brązowych plam. To efekt utleniania powierzchni stali i tworzenia się cienkiej warstwy tlenków chromu i żelaza powstały na skutek przegrzania garnka (najczęściej przy braku zawartości w garnku). Niestety, te tęczowe kolory są w dużej mierze nieodwracalne, ale nie wpływają na samo gotowanie i gotowane pokarmy, więc be obaw taki garnek można używać dalej.
• Białe osady (kamień) – efekt twardej wody.
• Przypalenia i ciemniejsze plamy – trudniejsze do usunięcia, ale możliwe do czyszczenia także domowymi sposobami.

Większość plam na szczęście nie oznacza, że garnek jest uszkodzony, tym samym jego dalsze użytkowanie nie jest szkodliwe, a zmiany estetyczne nie wpływają na proces gotowania.

Jak poradzić sobie z odbarwieniami i plamami na garnkach?

• Przebarwienia od ciepła lub wody – usuwa się je mieszanką wody i octu lub specjalnym środkiem do stali nierdzewnej.
• Przebarwienia od przegrzania - niestety, jest to w dużej mierze nieodwracalne i nie da się przywrócić pierwotnego koloru garnka
• Białe osady (kamień) – roztwór wody, najlepiej gorącej, z octem lub kwaskiem cytrynowym działa bardzo skutecznie. Plamy powinny zniknąć w mgnieniu oka.
• Przypalenia – najlepiej namoczyć garnek w gorącej wodzie z sodą oczyszczoną, odstawić na chwilę i delikatnie wyszorować miękką gąbką.

Ważne: unikaj ostrych drucianych szczotek i agresywnych detergentów, które mogą rysować stal i pogarszać wygląd garnka.

Użytkownicy często szukają porad, np.: „Czym wyczyścić zabrudzone garnki?”, „Jak wyczyścić bardzo brudny garnek?”, „Czym czyścić garnki ze stali nierdzewnej na zewnątrz?” – wszystkie te problemy można rozwiązać powyższymi sposobami.

Dlaczego garnki ze stali nierdzewnej czasem rdzewieją?

Choć stal nierdzewna jest odporna na korozję, zwłaszcza stal AISI 304, to na naczyniach z mniej szlachetnej stali, przykładowo AISI 201, czasem mogą pojawić się drobne plamki rdzy. Stal taka ma mniej niklu niż stal AISI 304, tym samym ma obniżoną odporność na korozję, zwłaszcza w kontakcie z solą i kwasami. Najczęstsze przyczyny:

• kontakt z innymi metalowymi przedmiotami ze zwykłej stali węglowej,
• mycie w zmywarce razem z innymi metalami,
• przechowywanie w wilgotnym środowisku.

W praktyce oznacza to, że w 90% przypadków, zwłaszcza jeśli dotyczy to naczyń ze stali AISI 304 (lub wyższej jakościowo, ale te rzadko używa się do produkcji naczyń) kiedy widzisz „rdzę” na garnku nierdzewnym, to nie rdzewieje garnek, tylko rdzewieją drobinki obcego metalu na jego powierzchni. Takie plamki zwykle łatwo schodzą po przetarciu specjalną pastą z sody albo delikatnym środkiem do stali nierdzewnej. Zatem pamiętaj, że pojedyncze plamki rdzy nie czynią garnka szkodliwym.

Dlaczego „lepsza stal” może bardziej „łapać” plamy?

Garnki z wysokiej jakości stali nierdzewnej (np. AISI 304 albo 18/10) mają gładką, zwaną pasywną, warstwę tlenków chromu i niklu. Ta niewidoczna gołym okiem warstwa świetnie chroni przed korozją, ale nie oznacza, że powierzchnia jest całkowicie obojętna – nadal mogą powstawać przebarwienia: od soli, wapnia z wody, przypaleń białka czy osadu z gotowania. I faktycznie – stal „lepsza”, w domyśle „bardziej odporna na rdzę”, nie musi wyglądać na czystą po gotowaniu. Potrafi częściej i łatwiej łapać takie plamki, które groźne oczywiście nie są, ale wizualnie zwyczajnie irytują.

Są stale bardziej „miękkie” albo mniej odporne na korozję (np. AISI 201, lub inne tańsze mieszanki z mniejszą zawartością niklu). Garnki z takiej stali mogą się wydawać „czystsze”, bo szybciej znika z nich nalot, ale powód jest mało korzystny - łatwiej się rysują, a co za tym idzie łatwiej poddają reakcjom chemicznym. A to oznacza, że w długiej perspektywie mogą wydzielać więcej jonów metali (np. manganu, węglanów, czasem niklu) do żywności, które to potem wraz z żywnością trafiają do naszego organizmu.

Reasumując - mogące się pojawić plamy na garnku z wysokiej jakości stali są wizualnym minusem, ale plamki takie zazwyczaj są łatwe do usunięcia (np. kwaskiem cytrynowym, octem lub specjalnym płynem) i paradoksalnie świadczą o tym, że garnek jest trwalszy i zdrowszy. A w gotowaniu przecież o to chodzi, by jeść nie tylko smacznie, ale przede wszystkim zdrowo.

Porady jak dbać o garnki ze stali nierdzewnej

Aby uniknąć plam, odbarwień i przebarwień:

1. Myj garnki od razu po użyciu – nie zostawiaj resztek jedzenia w garnku.
2. Używaj łagodnych detergentów i miękkich gąbek, aby nie rysować powierzchni.
3. Susz garnki po ich umyciu – zmniejszysz ryzyko osadów z wody.
4. Staraj się regularnie polerować stal nierdzewną pastą lub mleczkiem do stali, aby przywrócić połysk.
5. Unikaj długotrwałego gotowania w bardzo twardej wodzie – w razie potrzeby stosuj filtr lub odkamieniacze.
6. Nigdy nie zostawiaj pustego garnka na włączonej kuchence!

Dzięki wprowadzeniu w życie tych prostych zasad, pytania typu „Jak usunąć plamy ze stali nierdzewnej?”, „Jak czyścić naczynia ze stali nierdzewnej?” nie będą dotyczyć Ciebie, a Twoje garnki będą wyglądały jak nowe przez lata.